Skipulag

• Börn í 1., 4., 7. og 9. bekk skulu vigtuð og hæðarmæld.
• Börn í öðrum bekkjum eru vigtuð og hæðarmæld eftir þörfum s.s. þau börn sem hafa áður verið með frávik á vaxtarkúrfu. Vera þarf vakandi fyrir vaxtarfrávikum í öðrum bekkjum, sérstaklega í 5. og 6. bekk.
• Börn skulu vigtuð í buxum og bol en fara úr þykkum peysum, skóm og tæma vasa.
• Við hæðarmælingu skulu börnin standa bein með hælana alveg upp að vegg.
• Við greiningu skal taka mið af líkamsþyngdarstuðli (LÞS), vaxtarlínuriti og klínísku mati.
• Skrá niðurstöður í Ískrá

Viðbrögð/úrræði

Frávik í lengdarvexti:

• Barni sem víkur tvær staðalfrávikslínur í lengdarvexti miðað við fyrri þróun á að vísa til heimilislæknis í samráði við forráðamann. Þetta á þó ekki við um unglinga sem vaxa hratt og hafa ættarsögu um hraðan vöxt.

Frávik á þyngdarlínuriti

LÞS blár - undir kjörþyngd:

• Skoða vaxtarlínurit barns, ef munur á hæðar - og þyngdarlínu er minni en tvö staðalfrávik, barn fylgir vaxtarlínuriti sínu og virðist að öðru leyti hraust er óþarfi að vísa áfram í frekari úrræði
• Ef breyting á þyngdarlínuriti er tveimur staðalfrávikum undir sambærilegri hæðarlínu skal:
  • Hafa samband við forráðamann og upplýsa um frávik á vaxtarlínuriti
  • Vísa barni til heimilislæknis í samráði við forráðamann
  • Skrá samskipti
  • Eftirfylgd eftir þörfum í samráði við forráðamann

LÞS grænn - Kjörþyngd: 

• Skoða vaxtarlínurit, ef breyting er innan við tvö staðalfrávik eru frekari aðgerðir óþarfar
• Ef breyting á vaxtarlínuriti er meiri en tvö staðalfrávik skal:
  • Hafa samband við forráðamann og upplýsa um frávik á vaxtarlínuriti
  • Afla upplýsinga um hugsanlega skýringu
  • Frekari úrræði og eftirfylgd í samráði við forráðamann ef þarf
  • Skrá samskipti

LÞS gulur - Ofþyngd: 

• Skoða vaxtarlínurit, ef barn fylgir sínu vaxtarlínuriti, munur á hæðar- og þyngdarlínu er minni en tvö staðalfrávik og barn virðist að öðru leyti hraust er óþarfi að vísa áfram í frekari úrræði
• Ef breyting á vaxtarlínuriti er meiri en 1-2 staðalfrávik skal.
  
  • Hafa samband við forráðamann, upplýsa um frávik á vaxtarlínuriti og bjóða viðtal
  • Meta með forráðamanni þörf á inngripi og finna viðeigandi úrræði í samráði við hann
  •  Skrá samskipti
  • Eftirfylgd eftir þörfum í samráði við forráðamann

LÞS rauður - Offita:

• Ef barn mælist með rauðan líkamsþyngdarstuðul skal.
  
  • Hafa samband við forráðamann, upplýsa um frávik á vaxtarlínuriti og bjóða viðtal
  • Meta með forráðamanni þörf á inngripi og finna viðeigandi úrræði í samráði við þá
  • Senda tilvísun til heimilislæknis í samráði við forráðmann
  •  Skrá samskipti + skrá læknisfræðilega greiningu "Offita" í Ískrá og Sögu
  • Eftirfylgd eftir þörfum í samráði við forráðamann
    

Meðferðarmarkmið

• Breytingar á lífsstíl: Að skor þróist í jákvæða átt samkvæmt matslistanum "Barnið og fjölskyldan - matarvenjur og hreyfing".

Viðeigandi úrræði

Viðtal við forráðamann og kynna úrræði heilsugæslunnar og leitast er við mæta þörfum foreldra til að takast á við þetta verkefni.

Hugsanlegar leiðir:

• Heilsuviðtöl á vegum heilsugæslunnar 4 - 6 skipti. Viðtöl sem byggja á áhugahvetjandi samtali og fjölskyldumiðaðri atferlismeðferð. Mögulegt að nota "Barnið og fjölskyldan - matarvenjur og hreyfing" ásamt markmiðaspjöldum
• Skoðun/viðtal á heilsugæslustöð hjá lækni eftir því sem við á. Sjá tillögu að verklagi

Ef viðeigandi úrræði duga ekki til eða barn er með alvarlega offitu, skal vísa barni í Heilsuskóla Barnaspítala Hringsins. Tilvísun í Heilsuskólann þarf að vera frá lækni en skólahjúkrunarfræðingur getur fyllt hana út í samráði við forráðamann 

Framkvæmd sjónprófa:
Með sjónprófi í skóla er sjónskerpa mæld á hvoru auga fyrir sig með því að ákvarða hversu smáa stafi barnið getur lesið úr ákveðinni fjarlægð. Sjónprófað er með HVOT töflu sem samsett er úr 4 bókstöfum, H-V-O-T. Þekki börn ekki stafina er til spjald með sömu bókstöfum sem barnið bendir á. Ekki er hægt að greina fjarsýni með HVOT töflunni.

Leiðbeiningar með notkun á HVOT sjónprófstöflu: 

• Flestar HVOT sjónprófstöflur eru ætlaðar fyrir 3m fjarlægð en til eru töflur sem eru ætlaðar fyrir 4m fjarlægð. Mælingarfjarlægðin stendur oftast á sjónprófstöflunum sjálfum. 
• Mikilvægt að góð lýsing sé fyrir ofan töfluna. 
• Ætíð skal sjónprófa hvort auga fyrir sig og byrja að prófa hægra augað.
• Barnið skal hafa lepp fyrir auganu sem ekki er verið að prófa. Ekki halda með hönd fyrir augað.
• Öll börn með gleraugu á að prófa með gleraugunum. 
• Mikilvægt að fylgjast með hvort barnið píri augun á meðan sjónprófað er. 
• Best er að prófa 1-2 stafi í hverri línu þar til fundin er sú lína sem barnið rétt ræður við. Betra er að nota stafina í miðri línu heldur en jaðarstafi. 
• Barn getur lesið línu ef það les rétt t.d. 4 stafi af 4, 5 stafi af 6 eða 6 stafi af 8. 

 Þeim börnum sem ná ekki að sjá 0,8 á öðru eða báðum augum á að vísa til augnlæknis. Vísa skal 6 ára börnum strax til augnlæknis, ekki bíða, þar sem mögulegt er að hafa áhrif á sjón þeirra.

Ávallt skal hafa samband við foreldra ef vísa þarf barni til augnlæknis.
Hafa ber í huga að höfuðverkur, lestrarþreyta og lestrarörðugleikar geta stafað af sjónlagsgöllum. Rétt er að sjónprófa þau börn og í flestum tilvikum er gott að vísa þeim til augnlæknis til að taka af öll tvímæli um sjónlagsgalla.

Fjarsýni (hyperopi) (sjá illa nálægt sér) 
Fjarsýn börn kvarta oft um höfuðverk og þreytu. Ef fjarsýnin er meira en +3-4 geta komið fram einkenni, s.s. höfuðverkur, augnþreyta og lítil einbeiting. Geta jafnvel orðið rangeygð inn á við. Fjarsýn börn sjá yfirleitt vel bæði frá sér og á bók og uppgötvast sjónlagsgallinn því ekki við venjulegt sjónpróf í skólum.

Nærsýni (myopi) (sjá illa frá sér). 
Nærsýn börn sitja t.d. nálægt sjónvarpi. Byrjar oft í kringum kynþroskann. Helstu kvartanir eru að þau sjái illa á skólatöflu, glærur, sjónvarp og bíó. Þessi börn píra oftast augun við sjónpróf til að skerpa sjónina. Sjónskekkja (astigmatismus). Einkenni eru augnþreyta, erfiðleikar með að fókusera. Sjónskekkja getur verið ein sér en er þó oftast með nærsýni eða fjarsýni. Algengt er að börn með sjónskekkju rugli saman stöfum á HVOT töflunni, þ.e. segja stafinn við hliðina.

Rangeygi-skjálgur (strabismus) 
Skekkja inn að nefi – Tileygð (strab. Convergens, esotropia) 
Skekkja frá nefi – Fráeygð (strab. Divergens, exotropia)
Algengast er að búið sé að greina og meðhöndla rangeygi fyrir skólaaldur en þó ber að hafa í huga að ekki er óalgengt að út á við skekkju verði fyrst vart á skólaaldri. Þá verða börnin oft þreytt í augunum og fá höfuðverk og halda gjarnan við annað augað við lestur til að losna við þessi einkenni. Þetta er þó oft lítið áberandi og sést oftast þegar barnið er þreytt og illa fyrir kallað eða þegar það er úti og horfir langt frá sér. Yfirleitt auðvelt að laga með skurðaðgerð.

Litaskynspróf