- Hjartastopp utan spítala eru þriðja algengasta dánarorsökin í hinum vestræna heimi, á eftir krabbameini og hjarta- og æðasjúkdómum.
- Sjö af hverjum tíu hjartastoppum eiga sér stað í heimahúsi og í 74% tilvika eru vitni til staðar.
- Það tekur sjúkrabíl um 5-10 mínútur að koma á vettvang á höfuðborgarsvæðinu, en það getur hins vegar aðeins tekið 3-5 mínútur fyrir heilann að verða fyrir óafturkræfum skaða af súrefnisskorti? Snör viðbrögð viðstaddra skipta því lykilmáli.
- Innan við helmingur viðstaddra hefst handa og reynir endurlífgun. Í Þýskalandi aðeins 11%, um 22% í Bandaríkjunum en hér á Íslandi talsvert fleiri eða í kringum 45%, sem samt sem áður er innan við helmingur viðstaddra! Hin 55 prósentin treysta sér ekki til þess; bera t.d. fyrir sig kunnáttuleysi eða ótta við að gera eitthvað rangt. Það eina sem mögulega er hægt að gera rangt í stöðu sem þessari er þó einmitt að gera ekki neitt.
- Lífslíkur þeirra sem lifa af hjartastopp utan spítala eru þar af leiðandi frekar litlar, eða um 10-15% í hinum vestræna heimi. Hérlendis, á landsbyggðinni utan þéttbýlis eru lífslíkur um 7% en talsvert hærri á höfuðborgarsvæðinu eða í kringum 22% - allt upp í 30% í einstaka rannsókn. Samanborið við á heimsvísu verður það teljast góður árangur, en eins og alltaf þegar um fólk ræðir, getum við sagt að betur má ef duga skal. Þetta eru jú ansi mörg líf sem hægt er að bjarga með einföldum hætti. Raunar bara með höndunum einum saman.
Markviss endurlífgunarkennsla
Árið 2015 hóf Endurlífgunarráð Evrópu (ERC), með stuðningi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO), átak nefnt Kids save lives, í þeim tilgangi að hvetja allar þjóðir heims til þess að innleiða markvissa endurlífgunarkennslu meðal grunnskólabarna. Það hafði þá sýnt sig að þrátt fyrir mikla framþróun innan heilbrigðisgeirans, aukna vitundarvakningu og styttri boðleiðir gekk illa að bæta lífslíkur þeirra sem fengu hjartastopp utan spítala. Þjóðir, á borð við Dani, sem höfðu hins vegar tekið upp markvissa endurlífgunarkennslu meðal grunnskólabarna náðu á aðeins tíu árum að þrefalda þátttöku vitna í endurlífgun og tvöfalda lifun í slíkum tilfellum.
Fyrir alla í 6.-10. bekk
Nú hefur Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu (ÞÍH) ákveðið að svara þessu kalli og innleiða sambærilegt verklag hérlendis undir íslenska heitinu Börnin bjarga og var það m.a. gert í samráði við Endurlífgunarráð Íslands og Rauða krossinn.
Verkefninu var formlega hrint úr vör í gær, þann 16. október - á sjálfan Alþjóðlega endurlífgunardaginn, sem þýðir að framvegis mun kennsla í endurlífgun verða hluti af skyldufræðslu skólahjúkrunarfræðinga heilt yfir landið. Til stendur að veita öllum nemendum frá 6. til 10. bekk árlega þjálfun og kennslu í endurlífgun, með áherslu á hjartahnoð samkvæmt leiðbeiningum frá Endurlífgunarráði Evrópu. Fyrsta skólaárið verður lögð áhersla á yngsta og elsta árganginn og á næsta ári bætast hinir við.
H-in þrjú
Megináhersla er lögð á verklega kennslu sem byggð er á bóklegri fræðslu. Stuðst er við H-in þrjú; HORFA – HRINGJA – HNOÐA. Það er, að ef fólk kemur að meðvitundarlausum einstaklingi skal fyrst kannað hvort hann svari áreiti og ef ekki, kalla þá strax á hjálp með því að hringja í 112. Því næst er öndunarvegur opnaður og athugað með öndun. Það er gert með því að leggja viðkomandi á bakið, önnur höndin sett á ennið, höfðinu ýtt aftur á sama tíma og lyft er undir hökuna með hinni hendinni svo höfuðið sveigist aftur. Því næst er vanginn lagður við andlit viðkomandi og fylgst með því hvort brjóstkassinn hreyfist og hlustað hvort öndunarhljóð heyrist eða öndun finnst. Ekki skal gera ráð fyrir nema um 10 sekúndum í þetta. Ef engin eða óeðlileg öndun er til staðar er STRAX hafist handa við endurlífgun.
Eins og áður sagði er áhersla lögð á verklega þjálfun, þ.e. að nemendur tileinki sér gott, rétt og öflugt hjartahnoð, en þeir sem kunna og treysta sér til eru vitanlega hvattir til þess að framkvæma einnig blástursmeðferð, í hlutföllunum 30:2, þ.e. 30 hnoð til skiptis við að blása tvisvar sinnum.
Miðað við taktinn
Þegar hjartahnoð er framkvæmt skiptir máli að undirlagið sé hart, svo viðkomandi skoppi ekki bara upp og niður sbr. ef hnoðið færi fram í rúmi. Önnur þykkhöndin er því næst lögð á mitt bringubeinið, fingrum hinnar handar læst yfir þá neðri og olnbogar hafðir beinir og læstir. Miðað er við að axlir séu beint yfir höndunum og brjóstkassanum þrýst niður um 5-6 cm. Þetta kallast hjartahnoð og er það framkvæmt 100-120 sinnum á mínútu, allt þar til hjálp berst eða öndun verður eðlileg. Ef takturinn vefst fyrir fólki er gott að miða við taktinn í laginu Stayin‘ alive, Öxar við ána eða Piparkökusönginn, en öll þessi lög innihalda takt sem samsvarar umræddum hnoðtakti, þ.e. 100-120 slög á mínútu.
Mikilvægt er að landsmenn allir, ungir sem aldnir tileinki sér þessa þekkingu, þjálfi hana og rifji upp reglulega, a.m.k. á tveggja ára fresti. Frekari upplýsingar má finna á vef Rauða kross Íslands: www.skyndihjálp.is. Þar er einnig hægt að taka 2ja klst vefnámskeið í almennri skyndihjálp sem lýkur með könnun og jafnvel hægt að prenta út þar til gert viðurkenningaskjal standist maður prófið. Best er þó auðvitað að fara á námskeið þar sem áhersla er lögð á verklega þætti endurlífgunar í bland við fræðin, því við vitum aldrei hvað framtíðin ber í skauti sér og hvenær við gætum þurft á þessari þekkingu að halda.
Höfundur greinar er Ilmur Dögg Níelsdóttir, skólahjúkrunarfræðingur Heilsugæslunni Firði, en innleiðing verkefnisins Börnin bjarga var hluti af sérnámi hennar í heilsugæsluhjúkrun og byggir greinin m.a. á heimildum þeirrar vinnu.
Á myndinni eru Hildur Harpa Arnarsdóttir og Kamil Michal Konieczny í Víðistaðaskóla í Hafnarfirði
Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu